مقدمه
مدل کسب و کار فرانچایز چیز جدیدی نیست. در واقع فرانچایز یک مدل توزیع بسیار قدیمی است که به زمان قرون وسطی و چین باستان برمی‌گردد. در قرون وسطی زمین داران محلی به رعیت ها برای رسیدگی،شکار،مدیریت شرکت ها و از طرفی برای اداره ی تجارت در ملک اآنها حق و حقوقی میدادند. با تبدیل شدن این حقوق به قوانین و سپس تبدیل این قوانین به بخشی از حقوق عرفی اروپاییان، فرنچایز به طور مشخص تعریف شد.
اینطور گفته می‌شود که فرانچایز مدرن با بنجامین فرانکلین آغاز شده و او اولین قرارداد فرانچایز را با توماس ویتمارش در جهت توسعه خدمات چاپ در سال 1731 منعقد کرده. در اوایل دهه 1850، آیزاک ام. سینگر از مدل فرانچایز برای توزیع چرخ خیاطی‌های سینگر ( تولید خود او) استفاده کرد. اما پس از سینگر یک قرن طول کشید تا فرانچایز این بار به لطف ری کروک، بنیانگذار اولین شعبه مک دونالد، مطرح شده و به محبوبیت برسد. .
امروزه هزاران فرانچایز در سراسر دنیا در حال فعالیت هستند که در زمینه‌های مختلف تجاری کاربرد دارند. طبق گزارش دولت آمریکا، صنعت فرانچایز 21 میلیون نفر را به کار گرفته و از سال 2018 توانسته 2.3 تریلیون دلار از این مدل کسب درآمد داشته باشد.
فرانچایز به کل اقتصاد ایالات متحده کمک زیادی کرده است و این فرضیه را ثابت کرده است که این مدل از توسعه کسب و کارها یک راه سودآور برای کسانی است که به دنبال آزادی و ثبات مالی هستند.
ولی واقعا فرانچایز چیست؟ آیا الگوهای متفاوتی از فرانچایز وجود دارد؟ فرانچایز چگونه کار میکند؟ و آیا مالکیت فرانچایز به نفع شما هست؟
فرانچایز چیست؟ ( آشنایی با مفهوم مدل توسعه کسب و کار فرانچایز و چگونگی کارکرد آن)
فرانچایز مدلی از کسب و کار است که توسط فردی به نام فرانچایزی مدیریت و اداره می‌شود و از نام تجاری، برند و مدل کسب و کار یک فرانچایز بهره می‌برد. در این مدل کسب و کار قانون و ارتباط تجاری مشخصی بین مالک برند و شخص فرانچایزی وجود دارد. به عبارتی دیگر، فرانچایزی اجازه دارد که از نام تجاری فرانچایزور و سیستم های عملیاتی او استفاده کند.
در ازای حق استفاده از مدل کسب‌وکار فرانچایزور، برای فروش محصولات یا خدمات و دریافت آموزش، پشتیبانی و دستورالعمل‌های عملیاتی، فرانچازی به فرانچایزور مبلغی به عنوان هزینه امتیاز (معروف به حق امتیاز) پرداخت میکند. همچنین، فرانچازی باید قراردادی (قرارداد امتیاز) امضا کند که متعهد می‌شود طبق شرایط مشخص‌شده در قرارداد عمل خواهد کرد..
در اصل، یک فرانچایز به عنوان یک شعبه مستقل از شرکت فرانچایزور فعالیت میکند.
رابطه بین فرانچایزور و فرانچازی چطور تعریف می‌شود؟
فرانچایزور شرکت اصلی است که حقوق امتیاز برند خود را در اختیار فرانچازی‌ها قرار می‌دهد. فرانچایزور شرکت، برند، و سیستم‌های عملیاتی را توسعه داده و اکنون به درجه‌ای از اعتبار رسیده که تصمیم به فرانچایز کردن کسب‌وکار خود گرفته. فرانچایزور به فرانچازی‌ها حقوق استفاده از مدل کسب‌وکار اثبات‌شده، علامت تجاری شناخته‌شده، سیستم‌های کسب و کار عملیاتی، و همچنین آموزش و پشتیبانی ها را ارائه می‌دهد..
فرانچازی فردی است که امتیاز فروش محصولات یا خدمات برند مرجع و استفاده از سیستم‌های کسب‌وکار آنها را خریداری میکند. اگرچه فرانچازی در واقع یک کسب‌وکار از پیش تأسیس‌شده را خریداری میکند، اما باید سخت کار کند تا وفاداری مشتریان را در بازار خود جلب کند، پتانسیل‌های بازار را جذب کند و کسب‌وکار فرانچایز خود را گسترش دهد. در نهایت، این فرانچازی است که کسب‌وکار روزمره را اداره میکند.
رابطه بین فرانچایزور و فرانچازی باید بر پایه احترام متقابل، درک و پشتیبانی بنا شود. البته، مانند هر رابطه دیگری، هیچ دو رابطه‌ای یکسان نیستند. اگرچه روابط بین فرانچازی و فرانچایزور از برندی به برند دیگر متفاوت خواهد بود، یک چیز همیشگی و ثابت است: اهمیت رابطه فرانچایزور و فرانچازی
تعهدات مابین فرانچایزور و فرانچایزی
آنچه فرانچایزی‌ها می توانند از فرانچایزور خود انتظار داشته باشند عبارتند از:
- قرارداد FDD
- گزینه‌های تامین مالی
- کمک در انتخاب مکان شعبه
- آموزش و تعلیم نیروی کار
- بازاریابی و تبلیغات
- پشتیبانی
The FDD- سند افشای حق رای
وقتی یک افرانچایزی درباره خرید یک فرانچایز جدی است، فرانچایزور قرارداد FDD یا همان سند افشای حق رای را، که اطلاعاتی درباره ی ورشکستگی ها، هزینه های متفاوت،تعهد فرانچایز و غیره را شامل می‌شود، با فرانچایزی به اشتراک میگذارد. این قرارداد از لحاظ قانونی به درجه‌ای از اعتبار رسیده که بدون آن هرگونه قرارداد فرانچایز معنا و مفهومی نخواهد داشت.
گزینه های تامین مالی
برخی از فرانچایزورها می‌توانند با ارائه پیشنهادات مختلف در تامین مالی به خریداران جدی و واقعی فرانچایزها کمک کنند. این پیشنهادات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ارائه برنامه‌های مالی داخلی: برخی از فرانچایزورها برنامه‌های مالی را ارائه می‌دهند که به فرانچایزی امکان می‌دهد تا از طریق شرایط خاصی مانند پرداخت اقساطی، هزینه‌های اولیه را بپردازد.
- معرفی سرویس‌دهندگان وام: فرانچایزورها ممکن است با بانک‌ها یا موسسات مالی همکاری داشته باشند و فرانچایزی را به این نهادها معرفی کنند تا بتواند وام‌های مناسب دریافت کند.
- پشتیبانی در تهیه و تنظیم اسناد مالی: فرانچایزور می‌تواند به فرانچایزی کمک کند تا اسناد و مدارک لازم برای دریافت وام، مانند طرح‌های تجاری یا پیش‌بینی‌های مالی را تهیه و تنظیم کند.
- ارائه مشاوره و راهنمایی: فرانچایزورها ممکن است با ارائه مشاوره و راهنمایی در زمینه تامین مالی، به فرانچایزی کمک کنند تا بهترین روش‌های تامین مالی را بر اساس شرایط و نیازهای خود انتخاب کند.
- استفاده از تسهیلات تخفیف در هزینه‌ها: برخی از فرانچایزورها ممکن است هزینه‌های اولیه مانند خرید تجهیزات یا اجاره محل کسب و کار را برای فرانچایزی‌ها کاهش دهند یا تخفیف‌هایی در این زمینه ارائه کنند.
همکاری در یافتن موقعیت مکانی
اگر فرانچایزی به یک مکان فیزیکی برای برپایی شعبه فرانچایز نیاز دارد، فرانچایزور معمولاً در انتخاب مکان می‌تواند به او کمک و مشاوره دهد.
آموزش و راهنمای عملیاتی
فرانچایزور به فرانچایزی‌ها آموزش‌های لازم و راهنمایی‌های عملیاتی لازم را ارائه می‌دهند تا آنها بتوانند به‌درستی کسب‌وکار خود را مدیریت کنند. این آموزش‌ها معمولاً شامل ارائه یک دفترچه راهنما (manual) است که در آن نقش‌ها و وظایف کارمندان، استانداردهای عملکرد، شیوه‌های مدیریت و سایر مشخصات کسب‌وکار توضیح داده شده است.
آموزش‌ها ممکن است به صورت حضوری در دفتر مرکزی فرانچایزور، آنلاین یا به صورت ترکیبی برگزار شوند تا فرانچایزی با نحوه عملکرد کسب‌وکار کاملاً آشنا شود.
بازاریابی و تبلیغات
بر اساس قراردادی که مابین فرانچایزور و فرانچایزی منعقد می‌شود، فرانچایزورها متعهد به ارائه خدمات بازاریابی و تبلیغات می‌شوند. این خدمات می‌توانند شامل تبلیغات تلویزیونی و رادیویی یا کمپین‌های تبلیغاتی در شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات در فضای مجازی و ایمیل باشند. فرانچایزی‌ها معمولاً برای پوشش هزینه‌های این خدمات، یک هزینه بازاریابی به فرانچایزور پرداخت می‌کنند.
برخی فرانچایزورها همچنین خدمات اداری مانند منابع انسانی و حسابداری را به فرانچایزی‌های خود ارائه می‌دهند تا در مدیریت بهتر کسب‌وکار به آنها کمک کنند.
پشتیبانی
یکی دیگر از موارد ذکر شده در قرارداد فرانچایز پشتیبانی در سطوح مختلف است که از سوی فرانچایزور به فرانچایزی ارائه می‌شود. این حمایت و پشتیبانی در ابتدای راه‌اندازی کسب و کار توسط فرانچایزی می‌تواند ابهامات، ترس‌ها و نگرانی‌های احتمالی را کاهش دهد. فرانچایزی‌ها همچنین به شبکه‌ای از دیگر فرانچایزی‌ها دسترسی پیدا خواهند کرد که ممکن است بتوانند مشاوره یا راه‌حلی برای مشکلات مشترک ارائه دهند.
بررسی دو مدل اصلی فرانچایز
فرانچایز مدلهای مختلف و متعددی دارد که در این قسمت به بررسی دو مدل اصلی آن می‌پردازیم که هر کدام به نحوی منحصر به فرد هستند و می‌توانند در توسعه کسب‌وکارها به افراد کمک کنند تا به عنوان فرانچایزی با استفاده از نام تجاری و مدلهای عملیاتی فرانچایزور موفقیت کسب کنند. این دو مدل، به صاحبان کسب‌وکار و فرانچایزی‌ها اجازه می‌دهند تا در قالب‌های متفاوت، تجارت خود را راه‌اندازی کرده و از سیستم‌های پشتیبانی، بازاریابی و آموزش فرانچایزور بهره‌مند شوند.
- فرانچایز محصول یا توزیع محصول
در این مدل، فرانچایزی اجازه دارد محصولات یا خدمات فرانچایزور را تحت برند و علامت تجاری وی بفروشد. این نوع از سیستم فرانچایز بیشتر بر توزیع محصول تمرکز دارد و اغلب در صنایع‌ای مانند خودرو، نوشیدنی و لوازم خانگی دیده می‌شود. مثال‌هایی از این مدل شامل شرکت‌هایی مانند Coca-Cola و Ford است.
- فرانچایز کسب‌وکار یا فرانچایز فرایند تجاری
در این مدل، فرانچایزی به جز فروش محصولات یا خدمات، همچنین سیستم‌ها، فرآیندها و روش‌های کسب‌وکار فرانچایزور را به کار می‌گیرد. این مدل شامل آموزش، پشتیبانی عملیاتی و یک راهنمای جامع کسب‌وکار است. نمونه‌های مشهور این مدل شامل برندهای زنجیره‌ای مانند McDonald’s و Subway است.
انواع مالکیت فرانچایز
فرانچایز نه تنها شامل مدلهای مختلفی است بلکه مالکیت آن نیز شامل مدلهای متنوعی است:
- فرانچایزی تک واحدی: هنگامی که یک فرد اولین شعبه فرانچایز خود را خریداری میکند، به عنوان فرانچایزی تک واحدی شناخته می‌شود. این نوع مالکیت، رایج‌ترین شکل مالکیت فرانچایز است.
- فرانچایزی چند واحدی: اگر یک فرانچایزی در اولین شعبه خود موفق شود، ممکن است تصمیم به افتتاح شعبه‌های دوم، سوم یا حتی چهارم بگیرد. زمانی که یک فرد مالک بیش از یک واحد فرانچایز باشد، به عنوان فرانچایزی چند واحدی شناخته می‌شود.
- توسعه‌دهندگان چند واحدی منطقه‌ای: این افراد مشابه فرانچایزی‌های چند واحدی هستند، اما از ابتدا توافق می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص و در یک منطقه معین، تعداد مشخصی از شعبه‌های فرانچایز را راه‌اندازی کنند. این روش مناسب افرادی است که به دنبال انحصار در بازار هستند و منابع لازم برای این کار را دارند.
- فرانچایزی اصلی: یک فرانچایزی اصلی مشابه توسعه‌دهنده چند واحدی منطقه‌ای است، با این تفاوت که آنها می‌توانند و گاهی موظف هستند فرانچایزها را به سایر افراد نیز بفروشند. در این حالت، فرانچایزی اصلی نقش واسطه‌ای میان فرانچایزی‌های جدید و شرکت اصلی فرانچایز را ایفا میکند.
تفاوت فرانچایز و حق نمایندگی
یکی از موارد رایج که باعث سردرگمی افرادی می‌شود که به دنبال فرانچایز هستند، درک تفاوت بین حق نمایندگی و فرانچایز است.
مجوزدهی یک اصطلاح کلی است که کسب‌وکارها برای اهداف قرارداد استفاده می‌کنند. مجوزدهی به مجوزگیرنده این حق را می‌دهد که در همکاری با یک برند فعالیت کند و به دارایی‌های فکری، برند، طراحی و برنامه‌های تجاری آن برند دسترسی پیدا کند. در ازای این دسترسی، مجوزگیرنده هزینه‌های حق امتیاز به مجوزدهنده پرداخت میکند. مجوزدهنده ممکن است در مورد چگونگی استفاده از دارایی‌های فکری نظر داشته باشد، اما بر نحوه اداره کسب‌وکار مجوزگیرنده کنترلی ندارد. مجوزدهنده حق استفاده از دارایی‌های فکری خود را به مجوزگیرنده می‌دهد، اما به او هیچگونه پشتیبانی، آموزش یا کنترلی در نحوه استفاده از آن دارایی‌ها ارائه نمی‌دهد.
از سوی دیگر، یک فرانچایز یک رابطه قانونی و تجاری بین مالک یک شرکت (فرانچایزور) و یک فرد (فرانچایزی) است که یک شعبه از آن کسب‌وکار را با استفاده از لوگوها و مدل کسب‌وکار آن برند راه‌اندازی میکند. به عبارت دیگر، فرانچایز یک شعبه مستقل از شرکت فرانچایز است. فرانچایزی محصول یا خدماتی را که فرانچایزور تأمین میکند، به فروش می‌رساند.
و در پایان
در نهایت، فهم دقیق تفاوت‌ها و انواع مدلهای فرانچایز می‌تواند به کارآفرینان و سرمایه‌گذاران در انتخاب صحیح و موفقیت در کسب‌وکارشان کمک کند. فرانچایز به عنوان یک مدل تجاری کارآمد، فرصت‌های متعددی برای رشد و توسعه فراهم می‌آورد، اما نیاز به تعهد و تلاش مستمر از طرف فرانچایزی نیز دارد. با آگاهی از ویژگی‌ها و الزامات این سیستم، افراد می‌توانند تصمیمات بهتری در خصوص سرمایه‌گذاری‌های خود اتخاذ کنند و از مزایای این نوع همکاری بهره‌مند شوند. در این راه، رابطه مثبت و همکارانه بین فرانچایزور و فرانچایزی، کلید موفقیت در این مدل کسب‌وکار است.
